Wyrok
z dnia 18 lipca 2001 r.
Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie

V SA 493/01

Dostosowanie treści aktu stanu cywilnego stwierdzającego zdarzenie niezgodne z prawdą do stanu rzeczywistego może nastąpić jedynie w postępowaniu sądowym. Nie może ono nastąpić w postępowaniu administracyjnym lub też sądowoadministracyjnym.

LEX nr 53957

53957

Dz.U.04.161.1688: art. 30; art. 73

Przewodniczący: Sędzia NSA E. Łętowska.

Sędziowie NSA: K. Brzeziński, P. Piszczek (spr.).

Protokolant: E. Winiarska.

Decyzją z dnia 4.12.2000 r. Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w P. stosownie do treści art. 146 § 2 kpa w zw. z art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 29.09.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 36, poz. 180 ze zm. ) - odmówił Romanowi B. uchylenia decyzji z dnia 9.08.2000 r., dotyczącej umiejscowienia aktu małżeństwa.

W motywach wskazano, że tą decyzją wpisano do księgi małżeństw USC w P. akt małżeństwa R.B. i D.A.R. sporządzony w Watykanie, co uczyniono na wniosek D.A.R. zgodnie z powołanymi przepisami Prawa o aktach stanu cywilnego. Przedstawiony z tej racji dokument zawarcia małżeństwa (sporządzony na Watykanie) jest zapisem z zakresu rejestracji małżeństwa, dokonanym przez upoważniony organ do rejestracji przez prawo danego państwa i ma w kraju jego wystawienia moc dokumentu urzędowego. Analiza tegoż aktu pozwoliła na wydanie decyzji o transkrypcji tego aktu. Ocena tego aktu - a co się z tym wiąże - istnienia bądź nieistnienia związku małżeńskiego może być przedmiotem postępowania sądowego (art. 30 Prawa o aktach stanu cywilnego).

Powyższy akt administracyjny - stosownie do treści art. 138 § 1 pkt 1 oraz art. 146 § 2 kpa - decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego został utrzymany w mocy (decyzja z dnia 17.01.2001 r. - podjęta w wyniku złożonego odwołania przez R.B.).

W motywach podzielono poglądy wyrażone w uzasadnieniu decyzji organu I instancji.

W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego - żądającej uchylenia zaskarżonych aktów administracyjnych - Roman B. zarzucił mającą wpływ na treść rozstrzygnięcia obrazę art. 7, art. 75 § 1, art. 76 § 3, art. 77 § 1, art. 78 § 1 i art. 107 § 1 i 3 kpa przez przyjęcie, że jest zgodna z prawem decyzja Kierownika USA w P. w przedmiocie umiejscowienia aktu małżeństwa zawartego przez skarżącego z D.A.R. w Watykanie bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania wyjaśniającego i oparcie rozstrzygnięcia na kwestionowanym dokumencie sporządzonym w parafii rzymskokatolickiej w Watykanie.

Polemizując z decyzjami R.B. wskazał, że związek zawarty w lipcu 1990 r. uważał za wyznaniowy, albowiem ksiądz nie uprzedził go o skutkach na gruncie prawa cywilnego. W szczególności "nie odebrano od niego i od D.A.R. żadnych oświadczeń, że godzą się na cywilnoprawne (świeckie) skutki małżeństwa". Ksiądz biorący udział w tej czynności nie dokonał żadnych czynności, które wskazywałyby na świecki charakter związku małżeńskiego.

Zdaniem skarżącego organ I instancji winien zażądać z Watykanu całej dokumentacji związanej z zawarciem związku małżeńskiego i zbadać, czy była ona legalna w świetle prawa kanonicznego i cywilnego (zarówno państwa Watykanu, jak też prawa polskiego). Zwrócono też uwagę, że organ orzekający w I instancji mógł zażądać pełnej dokumentacji z Watykanu, a wówczas okazałoby się, iż od stron nie żądano dokumentów świadczących o zdolności do zawarcia małżeństwa.

W odpowiedzi na skargę - żądając oddalenia skargi - organ II instancji podniósł argumenty zbieżne z motywami zaskarżonego aktu.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga nie jest zasadna.

Na wstępie zauważyć należy, że w myśl art. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) Sąd ten sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej. Przepis ten określa podstawową funkcję NSA i toczącego się przed tym Sądem postępowania. Jest nią - bez wątpienia - sprawowanie wymiaru sprawiedliwości poprzez działalność kontrolną nad wykonywaniem administracji publicznej.

Z kolei art. 21 tejże ustawy o NSA określa podstawową zasadę sprawowania przez ten Sąd jego funkcji kontrolnej. Zatem - o ile przepisy szczególne powołanej ustawy o NSA nie stanowią inaczej - kontrola ta wykonywana jest "pod względem zgodności z prawem". Oznacza to, że sprawowany przez NSA wymiar sprawiedliwości stanowi sądową kontrolę zgodności z prawem (legalności) działalności administracji publicznej.

Uwzględniając powyższe stwierdzić należy, że podstawowym celem kontroli sądowej jest eliminowanie z obowiązującego porządku prawnego aktów (zwłaszcza decyzji i postanowień) i czynności organów administracji publicznej niezgodnych z prawem i przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Ta funkcja kontroli sądowej jest istotna zarówno z punktu widzenia podmiotu skarżącego, jak i całego aparatu administracyjnego państwa, który winien być zainteresowany w eliminowaniu z obrotu prawnego niezgodnych z prawem aktów i czynności swoich funkcjonariuszy. Prawidłowość, a tym samym legalność działania organów administracyjnych stanowi bowiem istotny element efektywności i istotną przesłankę istnienia społecznej akceptacji działania aparatu administracyjnego państwa. Stopień zaś akceptacji działania tego aparatu jest przenoszony na ocenę funkcjonowania całego państwa.

Nie ulega wątpliwości - na co trafnie w odpowiedzi na skargę zwrócił uwagę organ II instancji - że akty stanu cywilnego (w tym zawarcia małżeństwa przez określone osoby) stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Ich niezgodność z prawem - stosownie do treści art. 4 powołanej ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego - może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Akt małżeństwa stanowi dowód, że wymienieni w akcie mężczyzna i kobieta złożyli w oznaczonym miejscu i dacie oświadczenia, że wstępują w związek małżeński. Dostosowanie treści aktu stanu cywilnego stwierdzającego zdarzenie niezgodne z prawdą do stanu rzeczywistego może nastąpić jedynie w postępowaniu sądowym. Nie może ono nastąpić w postępowaniu administracyjnym lub też sądowoadministracyjnym (vide K. Gondorek, A. Ustnowska: Prawo o aktach stanu cywilnego z komentarzem. Przepisy wykonawcze i związkowe, Warszawa 1991, s. 47-48).

To, że powyższy akt wywiera skutki cywilnoprawne wiedział - jak się wydaje - skarżący już w chwili podpisywania aktu zawarcia związku małżeńskiego. Z jego treści wynika, że jeden z egzemplarzy pozostaje w archiwum parafialnym, zaś drugi przesłany będzie do USC w Watykanie.

Mając na względzie treść art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) orzeczono jak w sentencji.